دِمانس يا اختلال شناخت و حافظه به شرايطي گفته مي‌شود كه بر اثر آن طي روندي آهسته و تدريجي، عملکرد های عالی مغز دچار آسيب شده و از بين مي‌‌رود. معمولا افت حافظه نشانه ای است که سبب مراجعه فرد به پزشک می شود و علاوه بر آن نقایصی در چندین قلمرو شناختی مانند قدرت تفکر، تکلم، قضاوت، استدلال و ادراک دیده می شود.
براي دمانس، زمينه اجتماعي و نژادي خاصي شناخته نشده، تحصیلکرده و بی سواد، فقير و ثروتمند مبتلا مي شوند.
علائم دمانس مي تواند به علت چندين بيماري مختلف ايجاد گردد، بعضي از اين بيماري ها درمان پذير و بعضي نيز علاج ناپذيرند. به عنوان مثال؛ بيماري تيروئيد ممكن است باعث ايجاد دمانس گردد كه با درمان اختلال تيروئید، دمانس بهبود مي يابد.
برای آنکه فرد مبتلا بتواند از بهترین مراقبت و درمان برخوردار شود، تشخیص دقیق نوع دمانس ضرورت دارد.
انواع دمانس:
بيماري آلزايمر :
بیماری آلزایمر شایعترین علت دمانس است. بیماری پیشرونده و تحلیل برنده که با تغییراتی که در مغز افراد مبتلا ایجاد می کند، موجب ضعف حافظه و اختلال در عملکردهای شناختی و رفتاری می شود، به مرور حافظه و تواناییهای ذهنی دیگر مانند تفکر، استدلال و قضاوت فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و فرد مبتلا را در انجام وظایف روزانه زندگی با مشکل مواجه می کند.
دمانس عروقي :
دومين علت شايع دمانس برگشت ناپذير مي باشد. اين بيماري مجموعه اي از حملاتي است كه در داخل مغز رخ مي دهد. گاهي اوقات اين حملات به قدري جزئي بوده كه نه تنها شما، بلكه خود بيمار نيز از هيچ گونه تغييري آگاه نمي گردد، اما همه آنها بر روي هم مي تواند باعث تخريب سلول هاي بافت مغز و تاثير بر حافظه و عملكردهاي ذهني ديگر فرد گردد. در گذشته، به اين حالت «سخت شدن سرخرگ ها» گفته مي شد. اما مطالعات اتوپسي نشان داده اند كه اين مشكل بيشتر به واسطه حملات مغزي به مغز ايجاد مي گردد تا گردش خون ناكافي. در بعضي از موارد، درمان مي تواند احتمال آسيب بيشتر را كاهش دهد. گاهي اوقات نیز بيماري آلزايمر و دمانس عروقي همراه با هم در فرد ايجاد مي گردد.
دمانس لویی بادی:
علائم این بیماری با بیماری آلزایمر و دمانس عروقی متفاوت است. در واقع تظاهر اصلی این بیماری پارکینسونیسم است (مخصوصا لرزش در دست ها و سفتی عضلات که باعث اشکال در حرکت می‌شود.)
این بیماری با موارد زیر مشخص می شود:
- نوسان شناختی
- توهمات بینایی
- پارکینسونیسم
- بالا بودن خطر سقوط و افتادن
- در مردان شایع تر است
دمانس لوب پیشانی (فرونتوتمپورال FTD ):
به دلیل شیوع ابتلا به این بیماری در دهه 50 زندگی، تشخیص به سختی انجام می شود. آسیب در قطعه پیشانی مغزاتفاق میافتد. این بیماری منجر به تغییر شخصیت، بروز رفتارهای ناهنجار، پرخاشگری و کاهش تمرکز میگردد.
اشکال در یافتن لغات مناسب، تکرار و به کار بردن الفاظ بی معنی از مشکلات رایج در این نوع دمانس است. در این نوع از دمانس حافظه دیرتر تحت تاثیر قرار میگیرد. علائم این بیماری ممکن است با مسائل مربوط به میانسالی و یائسگی اشتباه گرفته شود. این نوع دمانس با کوچک شدن مغز در قسمت لوب پیشانی همراه است و سایر بخش های مغز دست نخورده باقی می ماند و با اسکن تشخیص داده می شود.
در تست هایی که به منظور سنجش حافظه افراد مبتلا گرفته می شود ضعف در مهارت های مربوط به لوب پیشانی مانند تمرکزو عکس العمل نسبت به تغییر داده ها مشاهده می شود.
وراثت یکی از عوامل خطر ساز ابتلا به این بیماری می باشد.
بیماری هانتینگتون:
یک بیماری اتوزوم غالب است که به صورت اختلال حرکتی پیش رونده به همراه اختلالات روانی و افت شناختی بروز می کند و در مراحل انتهایی منجر به دمانس و بیحرکتی کامل می شود. این بیماری معمولا در سنین 30 تا 55 سالگی رخ میدهد. 98% افراد مبتلا علائم رفتاری پیدا می کنند. شایع ترین تغییرات در اوایل بیماری تحریک پذیری، اضطراب و اختلالات خلقی است. 30% افراد مبتلا دچار افسردگی شدید می شوند.
دمانس در بیماری هانتینگتون به صورت دمانس ساب کورتیکال است و فرد مبتلا دچار اختلال توجه، تمرکز، آگاهی ، قضاوت و اشکال در حل مسائل می شود. در حال حاضر درمانی برای این بیماری وجود ندارد.بهترین راه تشخیص، انجام آزمایش ژنتیک است.
بیماری کروتزفیلد جاکوب:
فرم کلاسیک این بیماری بین سنین 45 تا 75 سالگی رخ می دهد تظاهر اصلی بیماری یک دمانس سریعا پیشرونده به همراه میوکلونوس (حرکت پریشی) در اندام ها می باشد. شاخصه های دیگر که ممکن است همراه بیماری دیده شود، آناکسی (عدم هماهنگی در حرکات) مخچه ای، علائم اکسترا پیرامیدال، درگیری حرکتی و کوری کورتیکال است. طول متوسط بیماری حدود 7 ماه است، اما 10% افراد مبتلا تا 2 سال پس از ابتلا عمر می کنند.
در فرم ایاتروژنیک بیماران از طریق وسایل جراحی آلوده، یا پیوند قرنیه یا هورمون رشد دریافتی از اجساد مبتلا شده بودند. ابتلای بعضی افراد که بیشتر از 4 بار دریافت خون داشتند اثبات کرد که این بیماری از طریق خون نیز منتقل می شود.
در فرم فامیلیال جهشی ژنی اتفاق میافتد و به ارث می رسد.
در فرم واریانت CJD از طریق بافت های آلوده به بیماری آنسفالوپاتی گاوی به انسان منتقل می شود. علائم اولیه به صورت اختلالات روانی شامل اضطراب و افسردگی می باشد. پس از 6 ماه از شروع بیماری سایر علائم مانند اختلال شناختی، عدم تعادل و میوکلونوس بروز می کند.
دمانس ناشی از بیماری ایدز:
ایدز یک بیماری ویروسی است که سیستم عصبی مرکزی و محیطی را به دلیل اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن تحت تاثیر قرار می دهد.
مشخصات بیماری :
- اختلال عملکرد رفتاری، حرکتی و شناختی معمولا با پیشرفت بیماری تشدید می شود. این وضعیت شایع ترین عارضه بیماری درمان نشده در مراحل آخر است.
- در مراحل اول بیماری افراد مبتلا در توجه و تمرکز دچار مشکل می شوند
- خستگی، افسردگی وسایکوز در سیر بیماری رخ می دهد.
- اختلال عملکرد شناختی اگر چه زود تر از علائم حرکتی رخ میدهد اما در نهایت مشکلات حرکتی تظاهر غالب بیماری خواهد شد و فرد مبتلا دچار اختلال در تعادل و راه رفتن و کاهش مهارت های حرکتی می شود.
- عدم کنترل ادرار و مدفوع در مراحل آخر بیماری شایع است.
- در مراحل آخر بیمار در وضعیت نباتی قرار می گیرد.
دمانس ناشی از بیماری پارکینسون:
پارکینسون اختلالی رایج در سالمندان است که با لرزش دست و سفتی عضلات دست و پا همراه است.
- در افراد مبتلا تغییر در حالات چهره دیده نمی شود.
- راه رفتن به سختی انجام می شود
- بروز دمانس در افرادمبتلا به پارکینسون دیر اتفاق می افتد
- در این نوع دمانس مشکلات مربوط به بی تفاوتی فرد مبتلا نسبت به مسائل مختلف و اشکال در برنامه ریزی بیش از مشکلات مربوط به ضعف حافظه است.
دمانس ناشی از مصرف الکل (سندرم کورساکوف):
در مواردی زیاده روی در مصرف طولانی مدت الکل منجر به بروز نوعی از دمانس شبیه بیماری آلزایمر می شود.
علائم دمانس مرتبط با الکل:
- این سندرم شروع ناگهانی دارد
- پس از یک آشفتگی حاد به وجود می آید
- فرد نمی تواند هیچ چیز جدیدی را به خاطر بسپارد در حالی که خاطرات گذشته دست نخورده باقی می ماند.
- سایر علائم دمانس مانند اختلال در تکلم، اختلال در تفکر و تغییر شخصیت در سندرم کورساکوف وجود ندارد.
- به نظر می رسد این سندرم در اثر کمبود ویتامین تیامین به وجود می آید.
- اسکن مغزی در افراد مبتلا آسیب در قسمت خاصی از مغز را نشان می دهد.
بیماری سوپرا نوکلار پالزی پیشرفته (PSP) مرتبط با دمانس:
بیماری سوپرانوکلار پالزی پیشرفته،یک اختلال پیشرونده حرکتی نادر است که بر قسمت های مختلف مغز اثر کرده و علائمی شبیه به بیماری پارکینسون ایجاد می کند. در این بیماری اختلال در حرکت و تعادل و در نتیجه از بین رفتن هماهنگی رخ می دهد.
مشخصات این بیماری عبارتند از:
- اختلال در حرکات چشمی و دو بینی
- افزایش احتمال سقوط
- اشکال در تکلم
- بروز تغییرات شخصیتی
- بروز اختلالات رفتاری
- بروز دمانس
- سفتی در اندام به نحوی که تن و سر بیمار به سمت عقب خم می شود.
- احتمال ابتلا در مردان بیشتر از زنان است و در دهه ششم و هفتم زندگی دیده می شود.
بیماری پیک مرتبط با دمانس:
بیماری پیک از جمله بیماری های نادر ارثی است که دمانس نوع لوب پیشانی و گیجگاهی را ایجاد می کند.در هر سنی از کودکی تا بزرگسالی ممکن است رخ دهد اما بیشتر بچه های در سنین مدرسه را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری در اثر ناتوانی بدن در کنترل کلسترول رخ می دهد و باعث از دست رفتن توانایی حرکت و سختی در راه رفتن و نیز اشکال در بلع میگردد.
افرادی که علائم بیماری در آنها در سنین نوجوانی و جوانی بروز میکند به احتمال بیشتری در آینده به دمانس مبتلا می شوند. محققان موفق به کشف ژنی که عامل بروز این بیماری است شده اند ولی هنوز درمانی برای آن نیافته اند.
بیماری هایی که علائمی مشابه دمانس دارند:
- افسردگی
- تیروئید کم کار: که علائم آن احساس دائمی سرما، خشکی و زبری پوست، احساس خستگی و کندی
- دلیریوم: مجموعه ای از علائم است که در آن هوشیاری فرد کمتر از حد طبیعی می باشد. اغلب خواب آلودگی ایجاد می شود اما ممکن است بین خواب آلودگی و احساس خستگی در نوسان باشد. همچنین آشفتگی، عدم هوشیاری به زمان و مکان و فراموشی ایجاد می شود. به این حالت سندرم حاد مغزی یا سندرم برگشت پذیر مغزی نیز گفته می شود. دلیریوم شروع ناگهانی دارد و می تواند توسط بیماری هایی همچون پنومونی (ذات الریه) عفونت کلیه، سوء‌تغذیه یا واکنش های دارویی ایجاد شود.
- کمبود ویتامین ها
- بعضی عفونت ها مانند سفلیس
- بعضی تومورهای مغزی