در هفته های اخیر تائید دارویی به نام لوکانماب توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده امریکا توجه محققان دارویی و رسانه های بین المللی را به خود جلب کرده است.
انجمن دمانس و آلزایمر ایران جهت آگاهی رساندن به جامعه و مخصوصا خانواده های افراد مبتلا به بیماری آلزایمر خلاصه ای از این مقالات و اظهارنظر متخصصین مربوطه را بصورت پرسش و پاسخ ارائه می کند:
1. دلیل بیماری دمانس و آلزایمر چیست؟
هنوز علت یا علل ابتلا به بیماری دمانس و بیماری آلزایمر بطور قطعی شناخته نشده است ولی تصور می رود که جمع شدن یکی از انواع پروتئین ها به نام امیلوئید در اطراف سلول های مغزی باعث شروع و پیشرفت بیماری می شود. البته پروتئین دیگری هم به نام “تاوو” که جمع شدن آن در اطراف سلول های مغزی باعث گره خوردن سلول ها با یکدیگر می شوند. داروی لوکانماب پیشگیری از جمع شدن این پروتئین ها را هدف قرار می دهد.
2. فاکتورهایی که باعث بیماری آلزایمر و دمانس می شوند چیست؟
هرچند که هنوز عامل تحریک کننده شروع بیماری آلزایمر شناخته نشده است ولی فاکتورهای زیر شانس ابتلا به بیماری را بیشتر می کند:
– سن مهم ترین عامل ابتلا به بیماری است ولی بدین معنا نیست که تمام افراد بالای مثلا 65 سال مبتلا به بیماری آلزایمر می شوند. در دنیا تخمین می شود که حدود 10 درصد از افراد سالمند امکان مبتلا شدن را دارند.
– ژنتیک یکی از عوامل دیگر است که امکان مبتلا شدن به بیماری را بیشتر می کند. افرادی که چندین نفر از اعضای خانواده شان، مخصوصا آنهایی که در سنین جوانی مبتلا شده اند، درخصوص ابتلا شدن احتمال بیشتری دارند.
– ضربه های مغزی، بیماری هایی مانند قند و فشارخون و شیوه زندگی مثلا سیگار کشیدن هم امکان ابتلا به بیماری را بیشتر می کنند.
– عوامل خطر دیگری مثل از دست دادن تدریجی شنوایی، گوشه گیری، تنهایی و عدم معاشرت هم نقش مهمی در ابتلا به بیماری دارند.
3. آیا این اولین داروی پیشگیری از بیماری است؟
مطالعات و تحقیقات برای یافتن دارو جهت پیشگیری و یا درمان دمانس و بیماری آلزایمر حدود 100 سال است که درحال اجراست.
برای اولین بار در سال 2021 سازمان غذا و داروی امریکا بطور اضطراری داروی ادوکنوماب را موقتا تائید کرد. مطالعات کلینیکی اولیه این دارو نشان داده بود که تجمع پروتئین امیلوئید در اطراف سلول های مغزی گروهی که دارو را دریافت کرده بودند کمتر از گروهی که دارونما (placebo) دریافت کرده بودند، وجود داشت. از همان روزهای نخستین بسیاری از متخصصین مخالف دادن نماینده به این دارو بودند. دلیل اصلی آنها این بود که فقط زمانی باید دارو اجازه تائید و به بازار داده شود که اثرات مثبت کلینیکی یعنی بهبودی و یا حداقل پیشگیری از دست دادن حافظه و ادراک را داشته باشند. این درحالیست که مطالعات اولیه داروی فوق فقط پیشگیری از جمع شدن پروتئین را ثبت کرده است و نیاز به مطالعات و پیگیری افراد را دارد تا اثربخشی دارو را در بهبود زندگی ثابت کند. تحقیقات انجام شده هنوز نتوانسته جواب قانع کننده ای به مخالفین بدهد. درضمن آژانس دارویی اروپا (EMA) پس از بررسی اثرات احتمالی مثبت و اثرات سوء، دارو را تائید ننموده اند.
4. اثربخشی داروی لوکانماب چقدر است؟
آمپول لوکانماب در اوایل سال میلادی امسال به تائید اضطراری رسید. تحقیقات اولیه دارو که با بکارگیری تمامی استانداردهای بین الملل تحقیقاتی بر روی 856 فرد مبتلا انجام گردید. افراد مبتلا به دو گروه مساوی تقسیم شدند. به یک گروه هر دو هفته آمپول لوکانماب تزریق شد و به گروه دیگر آمپول دارونما (placebo) تزریق گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که بعد از 79 هفته، سرعت پیشرفت بیماری در 27 درصد افرادی که دارو دریافت کرده بودند کاهش داشته است. هرچند که تاثیرپذیری این دارو کم هست ولی بعقیده ی دکتر گاندی (Dr. Gandi) پروفسور نورولوژی و سایکولوژی “هرچند خیلی دوست داشتیم که این دارو اثربخشی بیشتری داشته باشد ولی این قدمی بزرگ در راه یافتن داروهای موثرتر می باشد. “
بنا به گفته یکی از افرادی که در بررسی کلینیکی داروی لوکانماب شرکت کرده بود “میدانم که اثربخشی دارو هنوز مطلوب نیست و میدانم که بیماریم را درمان نمی کند ولی همین که پیشرفت بیماری را کند می کند به من اجازه می دهد که ماه ها و شاید سال های بیشتری داشته باشم که خانواده ام را هنوز بشناسم و در کنارشان از زندگی خانوادگی لذت ببرم، کافی هست.”
5. اثرات سوء داروی لوکانماب
در کنار امیدهای فراوانی که به داروی کشف شده لوکانماب وجود دارد نگرانی هایی هم از عوارض جانبی دارو وجود دارد. یکی از این عوارض التهاب مغزی است که در بیشتر از 12 درصد افراد شرکت کننده در مطالعه اتفاق افتاده است. همچنین امکان خونریزی مغزی در زمان مصرف دارو وجود دارد. لذا این دارو برای افرادی که داروهای رقیق کننده خون و یا افرادی که ژن عامل بیماری آلزایمر دارند منع شده است.
مطالعات بیشتری درباره عوارض دارو و همچنین چگونگی از بین بردن و یا کمتر کردن عوارض نیاز است.
6. اقدامات بعدی برای پیشبرد دارو
فعلا این دارو فقط تائید موقت از سازمان غذا و داروی امریکا دارد و استفاده آن برای افراد محدود و شرایط خاصی درنظر گرفته شده است. تحقیقات میدانی و آزمون بر روی گروه بزرگتری از مبتلایان و پیگیری شرکت کننده گان در آزمون برای مدت طولانی تر نیاز است.
اگر جواب تحقیقات میدانی همچنان مثبت باشد، براساس این یافته ها، دارو از سازمان های غذایی و دارویی تائید نهایی خواهد گرفت. سازمان های غذا و دارویی کشورهای دیگر نیز باید دارو را تائید نمایند تا بتوانند دارو را دردسترس افراد مبتلا قرار دهند.
نکات ضعف دیگر دارو چیست؟
هزینه بالای این دارو یکی از سدهای بزرگ برای دسترسی مردم می باشد. حتی اگر دارو به آسانی در داروخانه ها یافت شود، هزینه سالیانه مصرف بیشتر از 20 هزار دلار می باشد. نکته مهم دیگر این است که تزریق دارو باید زیر نظر متخصص انجام گردد و فرد مصرف کننده تحت مراقبت باشد.
نکته مهم دیگر که دکتر جی اسنایدر (Dr. Jay Snider) متخصص نورون شناسی از دانشگاه واشنگتن بیان می کند این است که دارو برای درمان نیست و کاهش و تخریب نورون ها را متوقف نمی کند و فقط پیشرفت بیماری را کندتر می کند. مهم تر این است که این دارو فقط در افرادی که تازه به بیماری مبتلا شده و بیماری آنها خفیف و یا متوسط است و یا در اوایل سطح دوم موثر است و فعلا هیچ تاثیری بر افرادی که بیماری شان پیش رفته است نخواهد داشت.
اهمیت تشخیص به هنگام دمانس و بیماری آلزایمر چیست؟
کشف این دارو قدم بزرگی برای دست بابی به داروهای موثرتر بشمار می آید ولی آنچه که تحقیقات نشان می دهد اهمیت تشخیص به هنگام بیماری است. آمپول لوکانماب و آمپول ادوکنوماب و به احتمال زیاد داروهای دیگری که در آینده نزدیک تائید خواهند شد، همگی فقط بر روی افرادی که در مراحل اولیه بیماری هستند تاثیر خواهند گذاشت. درنتیجه شناخت علائم شروع بیماری از اهمیت دوچندانی برخوردار می باشد، یکی تاثیرپذیری دارو و دیگر فعالیت هایی که خانواده و دست اندرکاران می توانند انجام دهند تا پیشرفت بیماری را کند کنند.
پیشنهاد مهم شما چیست؟
تازمانی که داروهای موثر جهت پیشگیری و درمان دمانس و بیماری آلزایمر در دسترس عام قرار گیرد، توجه همگان باید به تشخیص به موقع و فعالیت هایی که علم تائید آنها را ثابت کرده است، باشد. افراد خانواده و نزدیکان آنها می توانند با شروع تغییراتی مانند یادآوری، قدرت فکر کردن، تکرار کلمات و غیره کمک به تشخیص به هنگام کنند، مثل افرادی که در خانواده شان سابقه ابتلا به بیماری را دارند و یا کاهش در شنوایی دارند بیشتر در معرض خطر هستند و باید به متخصص مراجعه کنند. بعد از تشخیص به هنگام بیماری، مطالعات میدانی علمی نشان داده است که فعالیت های فکری و ذهنی و جسمی، ورزش و قدم زدن در فضای باز، روابط اجتماعی و اجتناب از گوشه گیری و غیره می تواند در کاهش پیشرفت بیماری نقش بسیار موثری داشته باشد.
بعضی از تحقیقات میدانی نشان داده است که این نوع فعالیت ها می توانند چندین ماه و یا چند سال پیشرفت بیماری را کاهش دهند و فرد زندگی معمولی در کنار خانواده داشته باشد.