عوامل خطر دمانس

مشخصه های زندگی هر فرد مانند سبک زئدگی، محیط زیست و ژنتیک می توانند عوامل خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهند. از طرف دیگر نیز نبود این خطرات موجب نمی شود تا فرد از ابتلا ایمن بماند. عوامل خطر خود به خود علت بیماری نیستند بلکه عوامل خطر احتمال ابتلا را بالا می برند ولی ممکن است ابتلا رخ ندهد. بعضی ازعوامل خطر را می توان تغییر داد مانند مصرف دخانیات و فشار خون. بعضی را به هیچ وجه نمی توان تغییر داد مانند سن یا ژنتیک

سبک زندگی سالم می تواند خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهد. تخمین زده می شود که نیمی از موارد دمانس در جهان حاصل 9 عامل اصلی قابل تغییر هستند:

• ناشنوائی
• فشار خون بالا
• چاقی
• مصرف دخانیات
• افسردگی
• عدم تحرک جسمی
• انزوا
• بیماری قند
• کم سوادی

عوامل خطر تغییر پذیر

این عوامل خطر برای دمانس و بیماری های قلبی وعروقی مشترک است به ویژه بیماری آلزایمر و دمانس عروقی.با افزایش سن عوامل خطر بیماری های قلبی و عروقی به تدریج ظاهر می شوند:

1. فشار خون بالا

   افرادی که در میان سالی به فشار خون بالا مبتلا می شوند احتمالا بیش از افرادی که فشار خون طبیعی دارند به دمانس مبتلا می گردند زیرا فشار خون بالا بر قلب، عروق و گردش خون اثرات مخرب دارد. چگونه می توان فشار خون را تنظیم کرد؟ نتایج مطالعات نشان می دهد که با ورزش و تغذیه سالم می توان فشار خون را کاهش داد ولی اگر موثر واقع نشود آنوقت باید از دارو استفاده کرد

2. مصرف دخانیات

   شواهد نشان می دهد که این عادت 45 % خطر ابتلا به دمانس را در بین افراد سیگاری درمقایسه با افراد غیر سیگاری افزایش می دهد. برای ترک عادت هیچ گاه دیر نیست. با این تصمیم خطر ابتلا به دمانس کاهش می یابد

3. بیماری قند

   در میان سالی، افراد مبتلا به بیماری قند از نوع 2 در معرض افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و اختلالات شناختی قرار دارند. بطور متوسط، در مقایسه با افراد فاقد بیماری قند، خطر ابتلا به دمانس در افراد مبتلا به بیماری قند از نوع 2، دو برابر گروه اول است. چطور می توان بیماری قند را کنترل و از ابتلا به دمانس پیشگیری کرد؟ مدیریت سطح گلوکز خون، می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی و دمانس را کاهش دهد

4. سطح چربی خون بالا

   در میان سالی، افرادبا سطح چربی خون بالا در مقایسه با افراد با سطح چربی خون طبیعی بیشتر در معرض خطرابتلا به دمانس قرار دارند. سطح چربی خون بالا خطرابتلا به فشار خون و بیماری قند را نیز افزایش می دهد. چگونه می توان سطح چربی خون را کنترل کرد؟ با تغذیه سالم و دارو امکان پذیر است

5. چاقی و عدم تحرک جسمی

   هر دو، خطر ابتلا به بیماری های قند و فشار خون را تشدید می کنند و در میان سالی چاقی خطر ابتلا به دمانس را افزایش می دهد. ورزش منظم خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سکته مغزی، قند و دمانس را کاهش می دهد. برای پیشگیری، ورزش های هوازی و حرکاتی که ضربان قلب را به طور موقت بالا می برند، مانند شنا، دویدن، دوچرخه سواری و یا دوچرخه ثابت توصیه می شود

6. تغذیه نامطلوب

   تغذیه ناسالم شامل چربی اشباع شده، شکر و نمک می باشد و خطر ابتلا به بیماری های بسیاری مانند بیماری قند نوع 2 ، بیماری های قلبیو عروقی و دمانس را تشدید می کند. تغذیه ای که دارای گوشت قرمز، شکر، لبنیات به مقدار کم و میوه، سبزیجات، غلات کامل، مغز های مختلف، روغن زیتون و ماهی به حد وفور باشد، توصیه می گردد

7. الکل

8. کم سوادی

9. افسردگی

10. ضربه سر

11. ناشنوائی

12. دوری از اجتماع

13. سکونت درنزدیکی خیابان های پر رفت وآمد

14. سن

15. جنس مونث

16. زنتیک

عوامل خطر تغییر پذیر دیگر:

الکل پنجمین رتبه مرگ و معلولیت را در جهان دارد. مصرف بی رویه الکل خطر ابتلا به دمانس را افزایش می دهد.

خطر ابتلا به دمانس درافرادی که تحصیلات متوسطه را تکمیل نکرده اند شایع تراست. گفته می شود افرادی که ازتحصیلات بالاتر برخوردار هستند حجم شناختی بیشتری را ذخیره کرده اند. این باور بر این اساس است که افراد تحصیل کرده در طول زندگی از معز خود مرتب استفاده می کنند و شاید از این طریق سلول ها ی مغز در مقابل تخریب دمانس محافظت شوند. چگونه می توان ذخیره شناختی را ساخت؟با فراگیری مطالب جدیدبه صورت مداوم در طول زندگی و ایجاد چالش برای مغز مانند فراگیری یک زبان یا گذراندن دوره های مختلف فعالیت های مغز را می توان گسترش داد

افرادی که در میان سالی یا دیرتر به افسردگی مبتلا می شوند احتمال دارد به دمانس مبتلا گردند ولی هنوز رابطه بین افسردگی و دمانس مشخص نیست. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که افسردگی یکی از عوامل خطر دمانس است در حالی که بعضی ها معتقدند افسردگی نشانه زود هنگام بیماری یا هر دو با هم می باشد.

درافرادی که ضربه سرشدید یا مکرر تجربه می کنند خطر ابتلا به دمانس افزایش می یابد. احتمال دارد آسیب های مغزی سبب واکنش هائی در مغز گردد و روند آن به دمانس ختم شود. ورزشکاران رشته هائی چون بوکس،فوتبال امریکائی، هاکی و فوتبال به دلیل ضربه های مکرر به مغز در معرض خطر هستند. چگونه می توان از آسیب های مغزی درحین ورزش پیشگیری کرد؟ استفاده از کلاه ایمنی برای ورزش ها ئی چون اسکیت، اسنوبرد، اسکی و دوچرخه سواری توصیه می شود.افتادن یکی ازعلل ضربه های مغزی به ویژه درسالمندان است.جهت کاهش خطر افتادن در خانه، رعایت عدم استفاده از وسایلی مانند قالیجه که می تواند باعث زمین خوردن شود، ضروری می باشد. حتما اطاق های خواب با نورکافی تجهیز شود. در داخل و خارج منزل نرده نصب گردد و درزمستان با پاپوش مناسب محتاطانه از معابر یخ زده رفت و آمد شود.

کم شدن شنوائی خطر کاهش قوای شناختی و ابتلا به دمانس را افزایش می دهد. هنوز به درستی از چگونگی تاثیر این فرایند برکاهش شناخت اطلاعی در دست نیست ولی کم شنوائی، فرد را به انزوا می کشاند، استقلال را از دست می دهد و فعالیت های روزمره دچار مشکل می شوند. چگونه می توان از افت شنوائی پیشگیری کرد؟ سنجش سالیانه شنوائی می تواند کمک کننده باشد. گوش دادن به موسیقی یا صدا های بلند به طور مداوم به شنوائی آسیب می رساند.می توان از سمعک برای بهبود کیفیت شنوائئ استفاده کرد

انزوا می تواند خطر ابتلا به فشار خون، بیماری های قلبی و عروقی، افسردگی و دمانس را افزایش دهد.اگر احساس تنهائی می کنید به خاطر داشته باشید که فعالیت های دورهمی یا در اجتماع می تواند خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهدیا پیشرفت آن را کند نماید.

گفته می شود افرادی که در فاصله پنجاه متری خیابان های پر رفت وآمد زندگی می کنند احتمال دارد به دمانس مبتلا شوند.خیابان های پر رفت وآمد به اتوبان ها و یا خیابان هائی گفته می شود که به طور پیوسته وسایلنقلیه در آن ها جریان دارد. هنوز ارتباط بین دمانس و خیابان های پر رفت وآمد مشخص نیست ولی پزوهشگران مشغول بررسی تاثیر الودگی ناشی از وسایل نقلیه بر مغز هستند.

عوامل خطر تغییر ناپذیر

دمانس بخشی از روند سالمندی نمی باشد ولی سن یک عامل مهم به شمار می آید. هر چه سن بالا می رود، خطر هم بیشتر می شود. بعنوان مثال بعد از 65 سال خطر ابتلا به بیماری آلزایمر هر 5 سال تقریبا دو برابر می شود. حتی دمانس می تواند در افراد زیرسن 65 سال نیز بروز کند. بعضی از افراد در سنین 50-40 به دمانس مبتلا می شوند که به آن دمانس زود هنگام می گویند.

زنان بیش از مردان در خطر ابتلا به بیماری آلزایمرقرار دارند. هنوز دلایل آن مشخص نیست ولی عواملی چون عمر طولانی ترازمردان، تغییرات سطح هورمون ها در طول زندگی و ضعف قوای جسمانی و دیگر مشکلات سلامتی می توانند دراین امرنقش داشته باشند. همچنین، در زنان جوانی که دارای ژنی به نام ApoE4 باشند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر زود هنگام افزایش می یابد.خطر ابتلا مردان و زنان مسن تر با همین ژن همگن است.خطر ابتلا مردان و زنان به دیگر دمانس ها مانند دمانس گیجگاهینیز یکسان می باشد

هنوزمطالعات، نقش ژن ها را در بروز دمانس روشن نساخته است. پژوهشگران بیش از 20 ژن را که می توانند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهند، شناسائی کرده اند.سه عدد از این ژن ها، مستقیما در ایجاد بیماری آلزایمر نقش اساسی دارند: PS1، PS2 و APP. اگر درفردی تغییری در هر یک از این ژن ها رخ دهد، بطور یقین قبل از سن 65 سالگی به بیماری آلزایمراز نوع “خانوادگی” مبتلا خواهد شد. چنانچه والدی یکی از این ژن ها را دارا باشد احتمالافرزندان % 50 بیماری را به ارث می برند.بیماری آلزایمراز نوع “خانوادگی” بسیار نادر است و %5 -2 از موارد بیماری آلزایمر را تشکیل می دهد. 17 ژن دیگر مرتبط به بیماری آلزایمر را ژن های عوامل خطر می نامند به این معنا که این ژن ها خطر ابتلا را افزایش می دهند ولی ابتلا به بیماری حتمی نیست.

دیگر عوامل خطر

دیگر مشکلات سلامتی که می توانند خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهند بیماری هائی مانند:

بیماری پارکینسن، ام اس، بیماری های مزمن کلیوی و بیماری ایدز می باشند. سندرم دان و دیگر معلولیت ها نیز احتمال خطر را بالا می برند